[Lý thuyết] Sử dụng sơ đồ phả hệ trong trị liệu

Mỗi thế hệ, các gia đình truyền một phần của mình cho con cháu của họ. Những thứ được truyền lại có thể đẹp hoặc có giá trị, như những câu chuyện, văn hóa, kiến thức và của cải. Hoặc, chúng có thể hầu như không đáng kể, giống như một đôi mắt màu xanh lá cây từ ông của họ.
Đôi khi, những đặc điểm “quỷ quyệt” hơn có thể được di truyền qua nhiều thế hệ. Đôi khi có khuynh hướng di truyền đối với chứng nghiện hoặc trầm cảm. Những lần khác, cách suy nghĩ và hành vi không lành mạnh được truyền lại trên phương diện xã hội, thông qua gương mẫu chẳng hạn
Sơ đồ phả hệ cung cấp một cách để chúng tôi kiểm tra những khuôn mẫu này. Họ đưa ra những điểm mạnh và điểm yếu của một gia đình. Sơ đồ phả hệ đặt nền tảng cho việc nuôi dưỡng thế mạnh của thế hệ và khắc phục điểm yếu.
Sơ đồ phả hệ là gì?
Sơ đồ phả hệ có cấu trúc tương tự như gia phả, nhưng phục vụ một mục đích rất khác. Sơ đồ phả hệ bao gồm thông tin về các mối quan hệ và tương tác giữa các thành viên trong gia đình, trong khi gia phả chỉ mô tả dòng dõi.
Hãy tưởng tượng một sơ đồ phả hệ như một gia phả với nhiều chi tiết hơn về cách các thành viên trong gia đình tương tác với nhau. Ví dụ: gia phả có thể cho chúng ta biết rằng “Ngơ và Nân đã kết hôn”, trong khi sơ đồ phả hệ có thể cho chúng ta biết rằng “Ngơ và Nân đã kết hôn, nhưng họ rất xa cách về mặt tình cảm”.
Một sơ đồ phả hệ trở nên có giá trị nhất khi nó bao gồm thông tin về một số thế hệ. Các khuôn mẫu thường khó giải thích dường như sẽ sáng tỏ sau khi chúng được lập bản đồ trên giấy. Có thể bạn đã nhận thấy xu hướng rắc rối hôn nhân trong lịch sử của một gia đình, nhưng hình ảnh sơ đồ phả hệ có thể làm nổi bật mô hình của sự xa cách và tức giận là căn nguyên của những vấn đề hôn nhân đó.
Chú ý: Cần lưu ý rằng các sơ đồ phả hệ được viết qua lăng kính của người tạo ra chúng. Mọi người sẽ giải thích các mối quan hệ của gia đình họ ít nhất một chút khác nhau, và điều đó không sao cả. Là một người làm lâm sàng, phải tính đến sự thiên vị này khi sử dụng sơ đồ phả hệ trong quá trình trị liệu.
Cách vẽ Sơ đồ phả hệ
Sơ đồ phả hệ sử dụng kết hợp các quy tắc và ký hiệu đặc biệt để mô tả nhiều thông tin về gia đình một cách cô đọng nhất có thể. Một số quy tắc và thông lệ này đã được tiêu chuẩn hóa và cần được tuân thủ để người khác đọc có thể hiểu.
Các quy tắc và ký hiệu khác được sử dụng trong sơ đồ phả hệ khác nhau tùy thuộc vào người bạn hỏi hoặc tài liệu tham khảo bạn sử dụng. Bạn sử dụng ký hiệu nào không phải là vấn đề lớn, miễn là bạn nhất quán. Điều này sẽ cho phép bạn xem sơ đồ phả hệ từ bất kỳ khách hàng nào — ngay cả những người bạn không biết — và vẫn thu thập được thông tin hữu ích về gia đình của họ.
Chúng tôi cũng đã tạo một bảng mẫu sơ dồ phả hệ để bạn tiện sử dụng và chia sẻ với khách hàng.
Chú ý: Cố gắng bao gồm ít nhất ba thế hệ khi bạn vẽ sơ đồ phả hệ. Bạn có thể bao gồm nhiều thế hệ hơn nếu chúng có liên quan đến việc điều trị, nhưng bất kỳ điều gì ít hơn sẽ làm cho biểu đồ gen ít hữu ích hơn đáng kể.
Giới tính
Đàn ông được mô tả bằng hình vuông và phụ nữ được mô tả bằng hình tròn.

Các mối quan hệ gia đình
Mối quan hệ gia đình được mô tả bằng hai biểu tượng giới tính được nối với nhau bằng một đường kẻ bên dưới chúng. Đàn ông phải luôn xuất hiện ở bên trái, và phụ nữ ở bên phải.

Các ký hiệu mô tả, được đặt trên đường kẻ quan hệ gia đình, cho biết chi tiết hơn về tình trạng của mối quan hệ. Mỗi biểu tượng trong số này có thể được đặt trên bất kỳ loại đường kẻ quan hệ nào (ví dụ: biểu tượng “ly thân” có thể được đặt trên đường kẻ “mối quan hệ đã cam kết” hoặc đường kẻ “hôn nhân”).

Mối quan hệ tình cảm
Các mối quan hệ tình cảm được mô tả bằng một đường thẳng nối hai biểu tượng giới tính. Những đường này có thể được sử dụng để kết nối hai người bất kỳ trên sơ đồ phả hệ.
Lưu ý: Sơ đồ của bạn sẽ rất phức tạp nếu bạn kết nối mọi người với mọi người khác bằng các đường quan hệ tình cảm. Thử hỏi về từng mối quan hệ, nhưng chỉ đánh dấu những mối quan hệ cần lưu ý hoặc có ý nghĩa đối với trị liệu.
Con cái
Con cái được đặt bên dưới cha mẹ, có đường xuất phát từ đường kẻ quan hệ gia đình của cha mẹ. Trẻ em nên được liệt kê từ trái sang phải, lớn nhất đến nhỏ nhất.

Tuổi thọ
Những người đã chết được biểu thị bằng dấu “X” bên trong biểu tượng của người đó. Trong một số trường hợp, có thể thêm thông tin bổ sung quan trọng như tuổi của một người hoặc ngày tháng liên quan đến sinh và mất.

Ký hiệu bổ sung
Bạn có thể sử dụng sơ đồ phả hệ để mô tả bất cứ điều gì mà bạn cho rằng có thể liên quan đến trị liệu. Hãy thoải mái sử dụng các ký hiệu bổ sung để phù hợp với nhu cầu của bạn. Ví dụ: bạn có thể sử dụng dấu hoa thị để biểu thị “vấn đề về cơn tức giận” hoặc một dòng chữ nguệch ngoạc phía trên biểu tượng giới tính để biểu thị “nghiện rượu”.
Chú ý: Sau một thời gian bạn có thể sẽ không nhớ hết ý nghĩa của một mớ bòng bong như dấu hoa thị, ô vuông và kim cương. Vì vậy, hãy sử dụng thống nhất từ sơ đồ đầu tiên, để chúng thống nhất với nhau.
Dưới đây là một ví dụ về Sơ đồ phả hệ đã hoàn thành cùng với một số bình luận.

Sử dụng Sơ đồ phả hệ trong Trị liệu tâm lý
Đánh giá
Sơ đồ phả hệ phù hợp một cách tự nhiên trong phần đánh giá của quá trình trị liệu. Sơ đồ phả hệ không chỉ có thể cung cấp thông tin tuyệt vời về khách hàng của bạn mà còn có thể thông báo cho bạn về tiền sử bệnh tâm thần của gia đình, có thể cung cấp cái nhìn sâu sắc về các chẩn đoán có thể đưa ra.
Trong quá trình trị liệu gia đình, một sơ đồ phả hệ cũng có thể được sử dụng như một cách để đo lường sự tiến bộ. Hoàn thành các sơ đồ phả hệ ở các thời điểm khác nhau trong suốt quá trình trị liệu có thể giúp bạn và khách hàng của bạn biết được khi nào và ở đâu đã có những cải thiện đối với các mối quan hệ.
Lưu ý: Tạo một sơ đồ phả hệ không phải là một việc vặt vãnh. Nhiều người rất thích nói về gia đình của họ và sẽ chớp lấy cơ hội để chia sẻ một vài câu chuyện. Đây là cơ hội tuyệt vời để xây dựng mối quan hệ và làm quen với khách hàng của bạn khi bắt đầu trị liệu.
Trị liệu Cá nhân
Thường thì tầm quan trọng của gia đình bị bỏ qua trong quá trình trị liệu cá nhân, và sơ đồ phả hệ là một cách tuyệt vời để đảm bảo rằng nguồn gốc của khách hàng của bạn không bị lãng quên. Theo cách mà văn hóa dân tộc hoặc tôn giáo của một người có thể hình thành suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của họ, thì văn hóa gia đình của họ cũng vậy. Vì lý do này, những khách hàng đang gặp khó khăn với nhiều vấn đề có thể được hưởng lợi từ việc tìm hiểu về gia đình của họ.
Trị liệu gia đình
Việc sử dụng sơ đồ phả hệ trong liệu pháp gia đình có thể phức tạp vì các thành viên trong gia đình có thể nhìn về mối quan hệ của họ rất khác với nhau. Tuy nhiên, những khác biệt này cũng có thể rất rõ ràng. Hãy xem xét ví dụ sau:
Ví dụ: Một gia đình bao gồm hai cha mẹ (Ngân và Sơn) và con gái của họ (Nga) đến văn phòng của bạn để trị liệu gia đình. Trong khi thực hiện sơ đồ phả hệ, bạn nhận thấy rằng cả cha và mẹ đều nói rằng Nga là người xa cách, trong khi Nga chỉ ra rằng cha mẹ của cô ấy rất gần gũi với nhau, nhưng lại xa cách cô ấy.
Trong ví dụ này, có thể giả thuyết rằng Nga và cha mẹ của cô ấy đều cảm thấy bị loại trừ khỏi thế giới của người kia. Nga có thể cảm thấy rằng cha mẹ cô ấy quan tâm đến nhau nhiều hơn, nhưng cha mẹ dường như không biết về điều này. Ngân và Sơn có thể được hưởng lợi khi thấy rằng con gái của họ không hề cố gắng gây khó dễ, thay vào đó, cô ấy có thể sợ rằng cha mẹ không muốn cô ấy ở bên.
Tất nhiên, đây chỉ là những giả thuyết. Tuy nhiên, ví dụ này cho thấy những cách mà một sơ đồ phả hệ có thể hoạt động như một điểm khởi đầu để khám phá thêm và là một công cụ để bắt đầu giao tiếp giữa các thành viên trong gia đình.
Đừng quên điểm mạnh
Bạn rất dễ bị cuốn vào những đặc điểm tiêu cực được truyền lại trong gia đình, vì vậy đừng quên dành chút thời gian cho những điểm mạnh (đặc biệt là trong quá trình trị liệu gia đình). Nếu mỗi phiên đều được dành cho việc xem một gia đình bị rối loạn chức năng như thế nào, thì tại sao họ phải tin rằng mọi thứ có thể cải thiện?
Đôi khi, ngay cả những đặc điểm tiêu cực trong sơ đồ phả hệ cũng có thể có cơ sở tích cực. Hãy xem xét ví dụ này:
Ví dụ: Loan và con gái Liên của cô ấy đều tiết lộ thông qua sơ đồ phả hệ của họ rằng họ có mối quan hệ đầy tức giận với nhau, Loan và mẹ ruột của cô ấy cũng vậy. Bây giờ, Liên đang bắt đầu nổi loạn.
Sau khi tìm hiểu sâu hơn, Loan tiết lộ rằng cô đã phản đối chính mẹ mình vì không thể chịu đựng được những giảng giải liên tục. Tuy nhiên, Loan cho biết cô chỉ giảng giải cho Liên vì muốn giúp cô tránh những sai lầm tương tự.
Trong ví dụ này, mặc dù có một số vấn đề đáng chú ý với sự tức giận, chúng ta cũng thấy những điểm mạnh. Loan đang cố gắng giúp đỡ con gái của mình, mặc dù cô ấy có vẻ làm việc đó không tốt. Ý định của cô ấy xuất phát từ một tình yêu. Nếu chỉ tập trung vào sự tức giận sẽ có thể gây ra sự chia rẽ hơn nữa giữa Liên và Loan.

Tham khảo

1. McGoldrick, M., Gerson, R., & Petry, S. S. (2008). Genograms: Assessment and intervention. WW Norton & Company.
2. Milewski-Hertlein, K. A. (2001). The use of a socially constructed genogram in clinical practice. American Journal of Family Therapy, 29(1), 23-38.
3. Paradopoulos, L., Bor, R., & Stanion, P. (1997). Genograms in counselling practice: A review (part 1). Counselling Psychology Quarterly, 10(1), 17-28.